شهر تاریخی مشهد را قبله هفتم نامیده‌اند. مدفن امام هشتم شیعیان علی‌بن موسی‌الرضا (ع) سال‌ها است که به مهم‌ترین شهر مذهبی شیعیان ایران تبدیل شده و به لطف این حُسن شهرت و مسافران میلیونی که در طول سال از آن دیدن می‌کنند، رشد سریع و چشمگیری را تجربه کرده است.
دومین شهر ایران با جمعیتی نزدیک به سه میلیون نفر، مرکزیت استانی است که پیش‌تر بزرگ‌ترین استان کشور محسوب می‌شد و حالا به سه قسمت شمالی، رضوی و جنوبی تقسیم گردیده است. مشهد موقعیت سوق‌الجیشی بسیار مهمی نداشته و پیش از صفویه، هیچ‌گاه در معادلات سیاسی حائز اهمیت جدی نبوده، اما در دوران معاصر رشد جمعیتی و اهمیت‌یافتن سریعی را تجربه کرده است. مسئله‌ای که حالا علاوه بر تبدیل‌کردن آن به یکی مهم‌ترین قطب‌های گردشگری و تجاری کشور، در عرصه‌های شهرسازی و زیرساخت‌ها نیز آن را دچار تحولات جدی کرده و به خاطر موقعیت خاص و ارتباطی که با کشور جنگ‌زده همسایه-افغانستان-دارد، باعث شده تا توزیع نابرابر ثروت‌ها و امکانات معضل‌های اجتماعی و حاشیه‌نشینی‌ها را نیز در کنار تمام پیشرفت‌ها برای آن به همراه بیاورد.
با تمام سرعت رشدی که مشهد در یک قرن اخیر تجربه کرده، پیشینه‌ی آن نسبتا طولانی است و مشخصا به شهادت امام هشتم و دفن شدن پیکر مبارک ایشان در باغی در آن نواحی باز می‌گردد. در تمام سال‌های پیش از آن و تا زمان حمله تیمور برای سرکوبی یکی از شاهزادگان محلی؛ این شهر باستانی توس بود که در منابع تاریخی از آن نام برده می‌شد. شهری که ظهور آن به در دوران حمله اعراب و به واسطه پناه خواستن یزدگرد سوم، باز می‌گردد و پس از آن نیز تا نزدیک به هفت قرن کماکان به حیات خود ادامه می‌داد. با این‌حال همچون بسیاری از شهرهای تاریخی که قربانی شهر تازه‌تاسیس پیرامون خود می‌شوند، توس نیز به نفع مشهدالرضاء نوظهور کنار کشیده شد. با قدرت‌گرفتن شیعیان و محبوبیت روزافزون امام هشتم-علیه‌السلام- مشهد نیز رو به آبادانی نهاد. سلسه‌های غزنوی، سلجوقی و ایلخانان مغول علی‌رغم برخی تغییرات مقطعی نسبت به سیاست‌هایشان نسبت به این مرقد مطهر، مجموعا در آبادانی آن تلاش نمودند و یا مخالفتی را برای توسعه آن ابراز نکردند.
با این حال توسعه جدی مشهد و واردشدن آن به صحنه سیاسی-اجتماعی ایران، مدیون حکومت صفوی و حمایت‌های آن از شیعیان است. مرقد مطهر امام هشتم در طول حکومت پادشاهان این سلسه مورد توجه قرار گرفت و توسعه و گسترش داده شد. نادر شاه این حمایت‌ها را به اوج خود رساند و پس از وی نیز سلسله‌های زندیه و قاجار به اهمیت و شکوه مرقد مطهر و بالطبع شهر مشهد افزودند. تنها در اوج کشمکش‌ها و حضور قدرت بیگانه روس بود که این حرم مطهر مورد تعرض واقع شد. اتفاقی که تنها از آن می‌توان تحت عنوان حادثه نام برد و تاثیری بر روند گسترش و پیشرفت شهر نداشت. حتی سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ی حکومت رضا شاه در قبال مذهب و کشتار و سرکوب مسجد گوهرشاد نیز نتوانست مانع از اقبال مردم به این شهر شود. مشهد روز به روز جایگاه مهم‌تری پیدا می‌کرد و به قطب منطقه شمال شرقی ایران محسوب می‌شد. در غیاب افغانستان و شهرهای باستانی‌یی چون هرات و مرو، این مشهد بود که قطب سیاسی-اقتصادی نواحی شرقی کشور بود و با گسترش امکانات و سهولت راه‌های ارتباطی، به شکلی زاید الوصف جمعیت شهرهای اطراف را نیز به خود جلب می‌نمود. روندی که در فاصله سال‌های 1335 تا 1355 به وضوح آن را از جایگاه چهارمین شهر پرجمعیت ایران به دومین شهر پرجمعیت ارتقاء داد و تابه‌حال نیز این مقام را حفظ نموده است.
مشهد به‌جز اهمیتی که به عنوان شهر مذهبی شیعیان دارد و به جز جمعیت گسترده‌ای که از مردم بومی و مهاجرین در خود جای داده، موطن هنرمندان و مشاهیر ایرانیر نیز بوده است. در دوران تاریخی طوس بزرگانی چون خواجه نظام‌الدین طوسی، خواجه نصیرالدین طوسی و شیخ طوسی را به خود دیده و در دوران معاصر نیز شعرایی چون محمد تقی بهار و مهدی اخوان ثالث زاده‌ی مشهد بوده‌اند.
اکنون روند توسعه‌ی مشهد سرعتی شتابان دارد. راه‌اندازی مترو و قطار سبک شهری مشهد را پس از تهران به مجهزترین کشور به لحاظ امکانات حمل و نقل درون‌شهری تبدیل نموده. تعداد بسیار زیاد هتل‌ها، هتل آپارتمان‌ها و زائرسراها هر ساله پذیرای ملیون‌ها مسافر هستند که اغلب به قصد زیارت مرقد مطهر امام هشتم به این شهر می‌آیند. با این‌حال علاوه بر گردشگری مذهبی، گردشگری تفریحی و تجاری نیز در دستور کار سیاست‌گذاران مشهد قرار گرفته و این شهر به محل ساخت و ساز مجتمع‌های تجاری و تفریحی بسیاری تبدیل شده است.
